Nowe życie „Arada”
Historyczny pojazd będący w posiadaniu Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Kolei (PSMK) został wybudowany w 1910 r. przez wytwórnię Janos Weitzer Gép. Waggongyar és Vasöntode Reszvény – Taraság, Árad. Po 1918 r. fabryka i miasto znalazły się poza granicami Węgier (obecnie: Uzina de Wagoane Árad, Rumunia). Jest on charakterystycznym przedstawicielem krytych, dwuosiowych wagonów towarowych konstrukcji węgierskiej, o granicy obciążenia 12-15 ton. Były one produkowane m.in. w kilku fabrykach działających na terenie Węgier. Odbiorcami były różne zarządy kolejowe monarchii austro-węgierskiej, a przede wszystkim MAV.
Do Polski pojazd trafił prawdopodobnie wskutek II wojny światowej i funkcjonował pod oznaczeniem Km 111066. W latach sześćdziesiątych PKP dążąc do ujednolicenia parku wagonowego zaczęły rezygnować z mniej licznych serii wagonów. Toteż po kolejnej naprawie, przeprowadzonej w 1962 r. w Pruszkowie, został on wycofany z eksploatacji handlowej i przekazano go do Wojskowych Zakładów Motoryzacyjnych w Głownie. Tutaj, po adaptacji na wagon do przewozu pracowników i narzędzi torowych na zakładowej bocznicy, pełnił służbę do połowy lat siedemdziesiątych. Nosił numer inwentarzowy 0007.
W 1988 r. wiosną wycofany z ruchu pojazd został przekazany PSMK z przeznaczeniem na eksponat muzealny. Wkrótce Stowarzyszenie przystąpiło do jego renowacji. Prace, bardzo intensywne, dzięki wsparciu Centralnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych mogliśmy prowadzić w łódzkiej wagonowni na Janowie. Brało w nich udział kilku naszych członków. Po zakończeniu renowacji, w przeddzień Dnia Kolejarza, wagon wraz z parowozem Ferrum został ustawiony jako pomnik techniki na peronie 1 stacji Łódź Widzew. Jednak po kilkunastu latach, ze względu na ciągle powtarzające się akty wandalizmu, nasz Km został zdjęty z pomnika i przetransportowany do Skierniewic.
Lata postoju pierw na pomnikowym cokole, a następnie na torach skierniewickiej Parowozowni sprawiły, że wagon ulegał stopniowej degradacji. W 2020 r. postanowiliśmy ten pierwszy w historii Stowarzyszenia eksponat taborowy poddać drugiej, tym razem bardzo gruntownej, renowacji. Dzięki wsparciu Fundacji Grupy PKP było możliwe przygotowanie odbudowy – zakup materiałów: przede wszystkim stali, drewna oraz niektórych usług specjalistycznych. Roboty obejmowały bowiem bardzo szeroki zakres – m. in. prace ślusarskie, spawalnicze, nitownicze, stolarskie i dekarskie. Miały być również uzupełnione brakujące elementy pomostu dla hamulcowego. Wiele części naprawiono a w kilku przypadkach je dorobiono całkowicie od podstaw na podstawie oryginałów i fabrycznej dokumentacji pozyskanej z budapesztańskiego Muzeum Komunikacji.
Praktycznie, prace przy wagonie zostały zapoczątkowane latem 2020 r. demontażem jego poszycia. Równolegle staraliśmy się pozyskać środki na kontynuację remontu w jak największym zakresie. 26 października 2020 r. Fundacja BGK przyznała naszemu Stowarzyszeniu grant w kwocie 30 000 zł na realizację projektu: Polak-Węgier dwa bratanki – i do kolei, i do szabli i do szklanki. Upamiętnienie transportu węgierskiej pomocy wojskowej z sierpnia 1920 r. W ramach jego realizacji zaplanowana była nie tylko kontynuacja remontu wagonu, ale także jego adaptacja do funkcji wystawowej, bowiem drugim komponentem tego działania było stworzenie wystawy upamiętniającej wydarzenie wspomniane w nazwie zadania.
Po zdemontowaniu starych desek poszycia i podłogi, jeszcze jesienią 2020 r., udało się przeprowadzić siłami zewnętrznymi oczyszczenie strumieniowe całej konstrukcji metalowej pojazdu. To otworzyło front do dalszych prac, które kontynuowane były po ustawieniu wagonu w warsztacie Parowozowni.
W suchym i w miarę ciepłym oraz dysponującym źródłem sztucznego światła powyżej wspomnianym pomieszczeniu w okresie jesień 2020-wiosna 2021 przeprowadzone zostało zabezpieczanie antykorozyjne elementów stalowych pojazdu oraz prace ślusarskie. Niestety pandemia pokrzyżowała nam plany, ograniczając ze względów obostrzeń epidemicznych liczbę osób jednocześnie wykonujących prace.
Dzięki wcześniej zakupionemu i wysezonowanemu drewnu możliwe było równoległe prowadzenie prac stolarskich i malarskich, a następnie stopniowy montaż poszycia wagonu, który z powodów technologicznych trwał praktycznie do końca realizacji projektu.
Zamontowanie ścian bocznych i czołowych umożliwiło otwarcie kolejnego frontu prac – tym razem ułożenie całkowicie nowej podłogi.
W tak zwanym międzyczasie okazało się, że całkowitej wymiany wymagał także dach, prowizorycznie jedynie wyłatany jeszcze w czasie renowacji pojazdu przed jego wyeksponowaniem na stacji PKP Łódź Widzew.
Całkowicie nowe zostało też wykonane poszycie drzwi suwanych, a ich montaż w naszych warunkach stanowił nie lada wyzwanie. Dość powiedzieć, że aby ważąca ponad 150 kg konstrukcja trafiła bezpiecznie na swoje miejsce potrzeba było użyć siły sześciu mężczyzn.
Równolegle do prac przy wagonie trwało przygotowywanie wystawy przewidzianej do eksponowania w nim i jego otoczeniu. Ze względu na panujące ograniczenia przeciwepidemiczne skoncentrowaliśmy się tu na wykorzystaniu materiałów już opublikowanych oraz dostępnych on-line archiwaliach. Opracowanie graficzne całości, wraz z towarzyszącym wystawie folderem, zostało wykonane przez naszych wolontariuszy.
W czasie trwania projektu co jakiś czas odwiedzały nas lokalne media. A 21 sierpnia 2021 r. w ramach specjalnego wieczornego Dnia Otwartego w Parowozowni o zakresie prac i planowanych efektach realizowanego zdania mogła przekonać się lokalna społeczność. Był to jeden z nielicznych momentów, w których sytuacja związana z pandemią COVID-19 pozwalała na takie wydarzenia. W miarę możliwości także grupy zorganizowane odwiedzające w tamtym okresie Parowozownię na bieżąco mogły śledzić postępy w remoncie wagonu.
Wielki finał prac nastąpił 19 listopada 2021 r. Wtedy mieszkańcy Skierniewic oraz zaproszeni przedstawiciele mediów mogli zobaczyć efekty naszych działań w ramach projektu.
Prace trwały 1 ½ roku. Były prowadzone ze starannością należną zabytkowemu pojazdowi. Obecnie 111. letni wagon, jeszcze po drobnych pracach kosmetycznych znowu dołączy do zbioru wyremontowanych, historycznych pojazdów kolejowych Parowozowni Skierniewice. Będzie eksponowany w składzie „Stuletniego pociągu PSMK”.
Projekt Polak-Węgier dwa bratanki – i do kolei, i do szabli i do szklanki. Upamiętnienie transportu węgierskiej pomocy wojskowej z sierpnia 1920 r.
został zrealizowany z programu Moja Mała Ojczyzna
przy wsparciu finansowym Fundacji Banku Gospodarstwa Krajowego im. J. K. Steczkowskiego
W noc 31 października/1 listopada 2021 r. minęła 30 rocznica likwidacji Lokomotywowni 1 klasy Skierniewice jako samodzielnej jednostki w strukturach przedsiębiorstwa PKP. Następnie do końca stycznia 1993 r. trwał proces stopniowego wygaszania jej działalności jako oddziału zamiejscowego Lokomotywowni Pozaklasowej Warszawa Odolany.
