…co darował, co wziął?
Czy nas wyniósł pod niebo,
czy rzucił na dno?

Ja co roku tą trawestacją hitu zespołu „Turbo” rozpoczynamy podsumowanie przebiegu mijającego roku. Czyniąc więc zadość utrwalonej już tradycji kreślimy i na przełomie 2018 i 2019 roku kilka zdań na ten temat nie zapominając o podziękowaniach dla Wolontariuszy i Darczyńców bez których nasza działalność z pewnością miałaby znacznie skromniejszy charakter.

Najważniejszym elementem naszej działalności były już tradycyjnie remonty zabytkowych obiektów kompleksu Parowozowni. Rok 2018 pod tym względem należał do standardowych. Na zadania związane z rewitalizacją budynków wydatkowaliśmy ogółem blisko 110 000 zł . Najbardziej kosztowny był tu remont części dachu hali wachlarzowej (połać zewnętrzna, kanały 21-23) za kwotę 94 751,49 zł. Wsparł go Samorząd Województwa Łódzkiego kwotą 61 600,00 zł. Wkład własny do projektu w kwocie 33 151,49 zł pokryliśmy z 1% podatku oraz darowizny przewoźnika Freightliner PL w kwocie 20 000 zł. Drugim frontem prac budowlanych w 2018 r. był dach hali maszyn. Jego doraźna naprawa kosztowała łącznie około 13 000 zł i zostały sfinansowana z 1% podatku

Rekordowa dotacja Urzędu Miasta Skierniewice (20 000 zł) w 2018 r. była przeznaczona na prace utrzymaniowe infrastruktury torowej Parowozowni. Dysponując zapasami magazynowymi podkładów i pozostałych materiałów torowych wykonaliśmy kompletną wymianę „szpałów” na przestrzeni kilkudziesięciu metrów w ciągu najbardziej zdegradowanych fragmentów torów nr 12 i 13 w części przed halą wachlarzową. Także i w tym roku bezcenne było wsparcie prac koparko-spycharką, która wykonała korytowanie torowiska, układanie nowych, cięższych znacznie podkładów oraz balastowanie tłuczniem.

Kontynuowaliśmy również projekty mające na celu rozwój wolontariatu w Parowozowni. Dzięki wsparciu Narodowego Instytutu Dziedzictwa  w kwocie 15 000 zł z programu Wspólnie dla dziedzictwa zorganizowaliśmy pięć turnusów obozu wolontariackiego, w trakcie którego wolontariusze głównie porządkowali teren naszej „szopy” – przede wszystkim z nadmiernie wybujałej w dawnych zasiekach węglowych zieleni oraz poprawiali estetykę ogrodzenia obiektu od strony skierniewickiej stacji. Tym razem regulamin programu nie dopuszczał niestety prac renowacyjnych przy parowozach.

W 2017 r. rozpoczęliśmy renowację eksponatów z wystawy urządzeń sterowania ruchem kolejowym (usrk). Prace te kontynuowaliśmy w 2018 r. dzięki wsparciu z programu „Tesco” Decydujesz – Pomagamy w wysokości 3 000 zł. Podstawowym celem była rozbudowa tej ekspozycji i poprawa jej estetyki. Dzięki temu zaawansowaną renowację przeszła nastawnica z posterunku odstępowego, a drugi z eksponowanych tu semaforów świetlnych wrócił „do żywych”. Działania na wystawie uzupełniły tablice informacyjne opisujące historię usrk czy zasady ich działania. Przy okazji zakupiliśmy również fabrycznie nowe wskaźniki W1, W5 i W11b niezbędne do uzupełnienia kolekcji najważniejszych sygnałów tego typu. Dzięki wsparciu z programu „Tesco” mogliśmy również uzupełnić „park maszynowy” naszej „mini pracowni konserwatorskiej usrk”.

W 2018 r. powiększyła się także nasza kolekcja historycznego taboru kolejowego. Od spółki PKP Energetyka SA otrzymaliśmy darowiznę w postaci odnowionego do stanu ekspozycyjnego wagonu silnikowego do utrzymania sieci trakcyjnej oznaczonego SR71-04. PSMK pokryło jedynie koszty transportu pojazdu drogowym zestawem niskopodwoziowym na trasie Dąbrowa Górnicza Strzemieszyce-Skierniewice w kwocie 7995,00 zł pochodzącej ze zbiórki (klasycznej i za pomocą zrzutka.pl) środków pośród licznego grona naszych Sympatyków i członków oraz dzięki wsparciu Fundacji Grupy PKP i firmy Silesia Transport.

Łącznie od grantodawców i darczyńców otrzymaliśmy blisko 125 000 zł, głównie na cele związane z rewitalizacją Parowozowni. W ten sposób środki z 1% (Urzędy Skarbowe nam przelały w 2018 r. blisko 32 000 zł) pomnożyliśmy blisko 4-krotnie!

W związku z szerokozakrojonymi pracami drogowymi oraz porządkowymi mniej miejsca mogliśmy poświęcić niestety działaniom przy naszym historycznym taborze. W 2018 r.prowadziliśmy prace wykończeniowe przy parowozie Ol49-4. Ponadto kontynuowaliśmy rozpoczęte w 2017 r. zabezpieczanie anytkorozyjne parowozu Ty51-1, eksponowanego poza budynkiem hali wachlarzowej. Prace te przede wszystkim realizowaliśmy ze środków 1% podatku oraz własnych PSMK.

Kontynuowaliśmy rozbudowę ekspozycji łączności adaptując na jej potrzeby kolejne, trzecie już pomieszczenie – jego mozolne prace wykończeniowe przeciągną się jeszcze niestety na 2019 r. Wraz z spadającymi temperaturami życie na omawianej wystawie przenosi się do już urządzonych pomieszczeń, gdzie prace umożliwiają piece „karmione” biomasą. Tam odbywa się budowa, dopasowywanie i malowanie drabinek kablowych oraz wykonywane jest przejście dla kabli wychodzących na przełącznicę główną. Ponadto na swoje miejsce na konstrukcji tego urządzenia trafiła kolejna szafka badaniowa firmy Tesla.

Rok 2018 stanowił pewną stabilizację trendu pod względem wzrostu liczby turystów odwiedzających Parowozownię i w omawianym okresie padła liczba 5811 osób czyli wciąż nieco mniej niż było to średnio w latach ubiegłych (ok. 6100 osób). Na taki obraz złożyły się w naszej ocenie przede wszystkim dwa czynniki. Po pierwsze malejąca frekwencja w czasie Nocy Muzeów. Po drugie tym razem mniejsza liczba imprez adresowanych do miłośników starej motoryzacji, których uczestnicy przybywali w ramach rajdów swoimi leciwymi wehikułami.

Na zakończenie warto wspomnieć o akcji dotyczącej jednego z naszych eksponatów zlokalizowanych poza Skierniewicami. Parowóz Tp3-36 był ustawiony w charakterze pomnika na stacji w Zbąszynku. Brak środków finansowych sprawiał zaś, że jego translokacja do Skierniewic wciąż się oddalała… W końcu 2017 r. maszyną zainteresował się poznański oddział warszawskiego Muzeum Wojska Polskiego – Muzeum Broni Pancernej. Jego kierownictwo, w związku ze znaczną rozbudową ekspozycji dotyczącej pociągów pancernych, poszukiwało maszyny mogącej pracować w Wielkopolsce w trakcie kształtowania się II RP. Szybko została podjęta współpraca między Muzeum a PSMK. W jej skutek 22 lutego w ramach ćwiczeń załóg pociągów ratownictwa technicznego PKP PLK SA lokomotywę przeniesiono na tory stacji Zbąszynek i przetransportowano z najwyższą ostrożnością na teren „szopy” Kolei Wielkopolskich, gdzie poddano ją częściowej renowacji. Po jej zakończeniu 15 listopada Tp3-36 przemieszczono na jego własnych kołach do poznańskiej siedziby muzeum gdzie jest on depozytem naszego Stowarzyszenia.

Wszystkim naszym darczyńcom oraz partnerom w imieniu Członków i Wolontariuszy PSMK oraz znajdujących się w naszej pieczy zabytków kolejnictwa jeszcze raz DZIĘKUJEMY!

Mecenasi działań PSMK w 2018 r.

Systematycznie, choć powoli rozbudowujemy wystawę urządzeń telekomunikacyjnych o nowe elementy dotychczas zmagazynowane w rozmaitych pudłach. Ostatnio trafiła na swoje miejsce na kolejna szafka badaniowa firmy Tesla. Szafka badaniowa sprawdza przebieg połączenia przychodzącego od abonenta, a także do sprawdza ciągłość żył, izolacji, oporność bezpieczników w żyłach a lub b etc. Szafka ta, nowocześniejsza w kształcie od zawieszonej już poprzednio pełnić będzie rolę rezerwującej bardziej ciekawą wizualnie – bo jeszcze drewnianą szafkę tej samej firmy. Szafka „rezerwowa” znalazła swoje docelowe miejsce na konstrukcji przełącznicy głównej. Aby uniknąć wiercenia dziur w elementach przełącznicy, szafkę umocowano za pośrednictwem drewnianej płyty mocującej, kolorem lakieru nawiązującej do koloru szafki „podstawowej”.

Oprócz tego cały czas trwają w centrali prace… ślusarskie. Centrala taka jak nasz „Siemens” ma bowiem szereg elementów metalowych, które trzeba właściwie, no i estetycznie dopasować. Walczymy zatem z metalową materią oplatających pokoje centrali półek – drabinek kablowych.

Styczeń od lat stanowi okres rozliczeń w fiskusem dla tzw. ryczałtowców, dlatego już  teraz myślą o tych, którzy teraz składają zeznania podatkowe, zwracamy się z prośbą o pamięć przy przekazywaniu 1% podatku.

Dlaczego warto przekazać pieniądze właśnie nam?? Dlatego, że każdy przekazany nam grosz staramy się pomnożyć ku pożytkowi dziedzictwa kultury technicznej kolejnictwa. Dzięki temu 2018 r. był dla nas dobry, bo:

• z 1% podatku uzyskaliśmy kwotę 31 663,30 zł;
• na remont dachu hali wachlarzowej obejmujący zewnętrzną jego połać nad kanałami 21-23 61 600 zł  przekazał nam Urząd Marszałkowski Województwa Łódzkiego, przewoźnik kolejowy Freightliner PL wsparł te prace dodatkowo kwotą 20 000 zł;
• pozyskaliśmy od PKP Energetyka SA i przemieściliśmy do Skierniewic dzięki także Państwa wsparciu odnowiony przez tę firmę wagon spalinowy do utrzymania sieci trakcyjnej SR71-04.

Ponadto dzięki środkom własnym oraz z 1%, Narodowego Instytutu Dziedzictwa, miasta Skierniewice,  a także programowi granatowemu „Tesco” Decydujesz, pomagamy przeprowadziliśmy m.in.:

• wymianę najbardziej zużytych podkładów znajdujących się w torach nr 12 i 13 przed halą wachlarzową;
• obóz wolontariacki z pięcioma turnusami, którego uczestnicy wspomogli nas w pracach związanych z estetyzacją terenu Parowozowni;
• rozbudowę wystawy urządzeń sterowania ruchem kolejowym;
• rozbudowę wystawy urządzeń telekomunikacji kolejowej;
• dalsze prace przy  parowozie Ty51-1!

Na co chcemy przeznaczyć pieniądze z 1% w 2019 r.?? Podobnie jak w latach ubiegłych przede wszystkim na wkłady własne do dotacji na remont obiektów Parowozowni – głównie zaś na wymianę poszycia dachów kolejnych budynków kompleksu Parowozowni oraz w miarę pozyskanych środków także kontynuację odbudowy świetlika! Zamierzamy też kontynuować prace przy Ty51-1, TKp 6042 i piwiarce oraz wystawach tematycznych dotyczących urządzeń sterowania ruchem kolejowym i telekomunikacji kolejowej.

Aby nas wesprzeć wystarczy w PIT umieścić nasz KRS 0000216091 i wnioskowaną kwotę! Za każdą, choćby najdrobniejszą kwotę w imieniu własnym, Parowozowni i stacjonujących w niej leciwych pojazdów DZIĘKUJEMY!

W 2018 r. dość nieoczekiwanie skierniewicki Urząd Miasta wsparł nas ramach konkursu dla organizacji pozarządowych kwotą 20 000 zł przeznaczoną przeprowadzenie niezbędnych prac utrzymaniowych w rozległym układzie torowym skierniewickiej „szopy”. Z wkładem własnym w kwocie 5 000 zł dało to do dyspozycji rekordową kwotę 25 000 zł. W połączeniu z naszymi zapasami magazynowymi materiałów torowych pozwoliło to zaplanować prace z ogromnym jak na nas rozmachem. Zdecydowaliśmy się na reanimację znajdujących się w stanie katastrofalnym torów 12 i 13 w części znajdującej się przed halą wachlarzową.

Z względu na warunki pogodowe, prace udało się rozpocząć dopiero od końca marca. „Na pierwszy ogień” poszedł tor nr 12. Przeprowadzone zostało korytowanie torowiska, wywieziony dotychczasowy tłuczeń (do późniejszego przesiania). W kolejnym etapie wysypaliśmy i ustablizowaliśmy dywanik z nowego tłucznia. W połowie maja na swoje miejsce trafiły nowe, choć staroużyteczne, podkłady oraz dotychczasowe szyny. Te prace zajęły by nam znacznie więcej czasu, gdyby nie wsparcie zaprzyjaźnionej z nami skierniewickiej koparko-spycharki i jej właściciela Jana Markowicza, którego pomoc wykracza znacznie poza standardowy zakres prac takiego sprzętu.

W trakcie realizacji projektu też udało nam się pozyskać nieodpłatnie kolejne staroużyteczne podkłady betonowe, które w trakcie wakacji trafiły na teren Parowozowni. Częściowo wykorzystaliśmy je w tegorocznych pracach, pozostałe zaś będą sukcesywnie zabudowane trakcie w kolejnych zaplanowanych etapów prac przy naszej infrastrukturze torowej.

O ile prace przy torze 12 były dość banalne, bo zbudowany jest z typowych szyn typu S49, to z jego sąsiadem oznaczonym numerem 13 nie było tak prosto. Wykonany jest on z mieszaniny starszych i krótszych szyn z przewagą typu „8” i zbliżonych. Na dodatek warstwa gleby niezbyt łagodnie obeszła się z ich stopkami. Oznaczało to jedno, większość łapek mocujących szynę do podkładów trzeba było dobierać indywidualnie.

Zestaw prac, które zaaplikowaliśmy torowi nr 13 był niemal identyczny z tym, które wykonaliśmy w stosunku do jego lewego sąsiada oznaczonego numerem 12. Z tym, że ani tłuczeń, ani podkłady z niego nie kwalifikowały się do odzysku – w przypadku części podkładów ich jedynym śladem był jedynie dołek… Po zakończeniu standardowego zakresu prac obywa tory zostały wyregulowane, podbite i ostatecznie zabalastowane tłuczniem. A na koniec zdemontowane na czas prac płyty przejazdowe powróciły na swoje miejsce. Jeśli uda się uzyskać w przyszłym roku dofinansowanie, to chcemy poddać rewitalizacji dwa kolejne tory wachlarza.

prace remontowe przy torach parowozowni Skierniewice wspiera

Blisko 2,5 roku temu informowaliśmy o złożonej akcji ratowania dwóch wagonów towarowych znajdujących się na terenie dawnego Punktu Przeglądów Kontrolnych nieczynnej lokomotywowni w Piotrkowie Trybunalskim. Dość nieoczekiwanie okazało się wtedy po 25 latach, że stanowią one naszą własność. Wówczas typowy pruski wagon kryty pojechał do Krakowa, gdzie miał stanąć jako depozyt PSMK w charakterze pomnika przed siedzibą firmy, która wówczas sfinansowała całe przedsięwzięcie. Wbrew pozorom słuch po wagonie nie zaginął i dziś w momencie, kiedy jego renowacja została niemalże ukończona przyszła pora by wreszcie opisać dalszy ciąg tej niebanalnej historii…

Przypomnijmy, że nowym opiekunem wagonu przez najbliższych ładnych kilka lat jest krakowska firma Radionika sp. z o.o. specjalizująca się w projektowaniu urządzeń, oprogramowaniu oraz systemach przeznaczonych dla służb wykorzystujących do komunikacji środki łączności radiowej. Trzeba przyznać, że podeszła ona do renowacji wagonu z równie wielką starannością jak do produkowanych urządzeń i wzięła na siebie praktycznie generalny remont pojazdu.
Prosto z Piotrkowa Tryb. wagon trafił na teren krakowskiego zaplecza spółki PKP Intercity na Prokocimiu, gdzie były wręcz idealne warunki do realizacji tak szerokiego zakresu prac. Dzięki życzliwości prezesa „Radioniki” wagon z odzysku dostał „nowe” zestawy kołowe wraz z maźnicami i panewkami (przelanymi) oraz równie „nowy” komplet zderzaków (4 szt.) zgodnych z dawnymi normami tak by były w parach – jeden płaski, drugi wypukły. Także wnętrze w jednej połówce zostało przystosowane jak za dawnych lat do przewozów wojskowych – zabudowano gniazda na deski do siedzenia i do oparcia. W suficie przepuszczono przez blachy ochronne kominek do piecyka.

Choć wagon był przystosowany konstrukcyjnie do zamontowania hamulca zespolonego, to ze względu na jego kompletny demontaż, nie zdecydowaliśmy się na odtwarzanie. Zadecydował banalny brak możliwości pozyskania brakujących elementów. W trakcie remontu wagon otrzymał malowanie i oznaczenia z końca lata 1939 r. Gotowy już pojazd został przewieziony drogowym zestawem niskopodwoziowym i ustawiony na specjalnie przygotowanym torze przed siedzibą firmy Radionika w Krakowie przy ul. prof. Michała Życzkowskiego 12. Stanowi wizytówkę firmy wskazującą na kolejowy profil jej działalności.

Wraz z spadającymi temperaturami życie w Parowozowni przybiera bardziej utajone przed „nieuzbrojonym okiem” formy. Jedną z takich, na co dzień niewidocznych aktywności są prace na wystawie kolejowych urządzeń telekomunikacyjnych. Prace tego typu umożliwiają urządzenia ogrzewcze w pomieszczeniach „karmione” wyciętymi kilka tygodni temu w zasiekach i pociętymi na szczapki gałęziami i krzakami, czyli urzędowo rzecz ujmując – biomasą. W przyjemnym cieple dawanym, i przez docelowo już postawione „kaflaki”, i przez ustawionego tylko tymczasowo pospolitego „Żara” można zając się finezyjną budową, dopasowywaniem i malowaniem drabinek kablowych oraz wykonaniem przejścia dla kabli wychodzących na przełącznicę główną. W ramach zaś dalekosiężnych porządków, przebiega także inwentaryzacja wybieraków Strowgera przed dalszymi działaniami.

Koniec roku to dogodny moment do wszystkich podsumowań – także dotyczących kwoty pieniędzy uzyskanej przez Stowarzyszenie z tytułu bycia Organizacją Pożytku Publicznego. Według danych Ministerstwa Finansów w 2018 r. otrzymaliśmy łącznie 31 663,30 zł z odpisów 1% podatku za 2017 r. Ta kwota uplasowała nas jako lidera pośród organizacji zajmujących się ochroną zabytków kolejnictwa w Polsce.
Dziękujemy Państwu jeszcze raz za okazane zaufanie i wsparcie!

Zgodnie z wstępnymi wyliczeniami z tej kwoty około 13 500 zł wykorzystaliśmy jako uzupełnienie wkładu własnego do dotacji Samorządu Województwa Łódzkiego na remont dachu hali wachlarzowej oraz opłacenie koniecznego inspektora nadzoru. Kolejne 5 000 zł pochłonął wkład własny do dotacji na prace drogowe przyznanej przez Miasto Skierniewice. Około 13 000 złotych kosztowały bieżące naprawy dachu hali maszyn. Nie zwalniamy jednak tempa i ze środków własnych zamierzamy jeszcze w tym roku rozpocząć remont dachu dawnego budynku administracyjnego MD Skierniewice!

Dotarła do nas bardzo smutna wiadomość o śmierci naszego Kolegi z Opola Lubelskiego Dariusza Podsiadły. Był członkiem PSMK od pierwszych miesięcy istnienia naszego Stowarzyszenia. Jako wielki pasjonat kolei wąskotorowej ze swojego miasta działania na rzecz zachowania dziedzictwa kultury technicznej kolei od lat realizował jako wolontariusz Nadwiślańskiej Kolejki Wąskotorowej.

Pogrzeb Dariusza odbędzie się w kościele parafialnym w Opolu Lubelskim w czwartek 6 grudnia o 11.30. Poprzedzi go różaniec o 11.00.

Pełni smutku żegnamy Cię Darku – cześć Twojej pamięci!

Od wakacji realizowaliśmy prace w ramach projektu Wolontariusze na rzecz rozwoju parowozowni Skierniewice sfinansowanego w ramach programu Tesco Polska Decydujesz – Pomagamy. W głosowaniu klientów zajęliśmy II miejsce, w związku z tym otrzymaliśmy grant w wysokości 3 000 zł. Podstawowym celem naszej aplikacji było wykonanie prac mających na celu rozbudowę ekspozycji urządzeń sterowania ruchem kolejowym (usrk) i poprawę jej estetyki. Pierwotne bardzo ambitne plany musieliśmy jednak dopasować do ograniczonych mocno możliwości finansowych i czasowych projektu.

Na „pierwszy ogień” poszła nastawnica z posterunku odstępowego. Dzięki wsparciu z programu „Tesco” mogliśmy zakupić brakujące niezbędne narzędzia do naszej „mini pracowni konserwatorskiej usrk” – to skróciło nam czas wykonywania wielu czynności, realizowanych dotąd w odległym o blisko 100 m warsztacie. Sporym wydatkiem sfinansowanym z projektu były farby dobrej jakości konieczne do zapewnienia odnawianym eksponatom trwałej i estetycznej powłoki malarskiej.

Dzięki temu rozpoczęte jeszcze zimą działania latem nabrały wreszcie oczekiwanego przez nas tempa. Nic więc dziwnego, że ukończona została wreszcie zewnętrzna i wewnętrzna renowacja elementów aparatu blokowego. Następnie został on zmontowany „na gotowo” na ławie nastawczej.

Równolegle trwała renowacja dźwigni sygnałowych. Podobnie jak aparat blokowy zostały rozebrane na „czynniki pierwsze” a następnie oczyszczone z warstw starej farby. Także i one zostały następnie zabezpieczone anytkorozyjnie i pomalowane na docelowe kolory, a następnie trafiły na swoje miejsce na ławie nastawczej. Kolejnym krokiem będzie tu wprowadzenie uzależnień z częścią pozostałych urządzeń znajdujących się na wystawie. Ale to już plany nadchodzącą przyszłość.

Prace związane z projektem nie toczyły się tylko w pomieszczeniach Parowozowni. W domowym zaciszu u naszych wolontariuszy, wieczorową porą odbywała się dygitalizacja materiałów archiwalnych oraz wykonywanie całkowicie nowych rysunków. To wszystko posłużyło jako podstawa do opracowania tablic informacyjnych w formacie A2 opisujących historię usrk czy zasady ich działania. Po wydrukowaniu ich na spienionym PCV stanowią istotne ułatwienie dla osób odwiedzających wystawę i wspomagają wykład przewodnika.

Ważnym elementem naszych działań wspartych z programu #DedydujeszPomagamy było przywrócenie „do żywych” drugiego z semaforów znajdujących się na na wystawie urządzeń sterowania ruchem kolejowym. Pięciokomorowy sygnalizator dotarł do nas bodajże z sali szkoleń lokomotywowni Warszawa-Odolany. I zasadniczo przez długie lata stał tak bardziej będąc klasycznym zawalidrogą, niż autentycznym eksponatem. Ponieważ nikt specjalnie mu dotąd nie poświęcał czasu to jego wygląd był bardzo daleki od idealnego.
W związku z powyższym podjęliśmy decyzję o poddaniu go kompleksowej renowacji. Jego głowica została oczyszczona ze starej farby i pomalowana „na gotowo”. Ponieważ dotarł on do nas częściowo uszkodzony i zdekompletowany to zamówione też zostały brakujące tarcze tłowe. Po ich dostarczeniu, wraz z częścią z nich zachowanych, zostały one pomalowane i umieszczone na urządzeniu. Naszym założeniem jest, by ekspozycja usrk „żyła” – stąd semafor został dodatkowo wyposażony w układ elektroniczny sterujący wyświetlaniem kolejno wszystkich możliwych zgodnych z obowiązującymi przepisami sygnałów.

Z funduszy projektu zakupiliśmy również fabrycznie nowe wskaźniki W1, W5 i W11b niezbędne do uzupełnienia kolekcji najważniejszych sygnałów tego typu.

Tegoroczne prace na wystawie urządzeń sterowania ruchem kolejowym wsparte zostały z programu grantowego Tesco – „Decydujesz – Pomagamy”.