…co darował, co wziął?
Czy nas wyniósł pod niebo,
czy rzucił na dno?
Stało się już utartym zwyczajem, że od lat tą trawestacją hitu zespołu „Turbo” startujemy z podsumowaniem naszych działań w mijającym właśnie roku. A był to wreszcie rok, w którym przestała karty rozdawać trwająca do 2020 r. pandemia COVID-19. Był to też pierwszy rok, w którym zdecydowaliśmy się znacząco zwiększyć liczbę naszych Dni Otwartych – tak by mogli nas Państwo odwiedzać także w niektóre niedziele. Czyniąc więc zadość utrwalonej już tradycji i na przełomie 2023 i 2024 roku kreślimy zatem kilka zdań stanowiących swoiste résumé naszych dokonań z ostatnich 365 dni. Nie zapominamy w tym miejscu również o podziękowaniach dla Wolontariuszy i Darczyńców bez których nasza działalność z pewnością miałaby zdecydowanie znacznie skromniejszy wymiar.

Najważniejszym elementem naszej działalności były już tradycyjnie remonty zabytkowych obiektów kompleksu Parowozowni. Rok 2023 pod tym względem należał do najintensywniejszych. Na wsparte ze środków publicznych zadania związane z rewitalizacją budynków wydatkowaliśmy ogółem 222 312,99 zł.

W minionym roku prowadziliśmy dwie tego typu inwestycje mające na celu poprawę zachowania substancji zabytkowej naszej nieruchomości. Jako pierwszy został zakończony remont świetlika nad kanałem nr 9 hali wachlarzowej. Całkowity jego koszt zamknął się w kwocie 102 171,46 zł. Sfinansowany został on ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (50 000 zł), Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi (26 500 zł), Fundacji Najsilniejsi (10 000 zł) oraz własnych Stowarzyszenia, pochodzących z 1,5% (15 671,46 zł). Po zakończeniu niezbędnych prac porządkowych ta część budynku zostanie udostępniona do zwiedzania.

Jesienią natomiast został ukończony remont dachu dawnego budynku administracyjno-socjalnego. Łączna suma nakładów wyniosła tu 120 141,53 zł, z czego 90 000 zł stanowiło wsparcie Samorządu Województwa Łódzkiego. Pozostałe środki (30 141,53 zł) pochodziły z darowizny PKP Cargo SA (20 000 zł) oraz 1,5% (10 141,53 zł) podatku przekazanego na rzecz PSMK w 2023 r. Umożliwi to nam podjęcie starań o adaptowanie tego budynku na zaplecze socjalne przeznaczone dla naszych wolontariuszy. Zwolnione zaś w budynku dyspozytora dotychczasowe sypialnie i szatnia docelowo posłużą rozwojowi wystawy urządzeń sterowania ruchem kolejowym.

Również w 2023 r. Urząd Miasta Skierniewice wsparł nas dotacją opiewającą na kwotę 20 000,00 zł z przeznaczeniem na poprawę stanu naszych torów. Wykorzystując te środki oraz posiadane już materiały naprawiliśmy najbardziej zdegradowane fragmenty torów nr 5 i 6 wachlarza. Także i w tym roku bezcenne było wsparcie prac koparko-ładowarką. Koszty tych prac ostatecznie zamknęły się kwotą 51 557,70 zł. Kwotę 31 557,70 zł wkładu własnego zapewniliśmy z 1,5% podatku należnego za 2022 r. Na jego znaczny wzrost względem lat ubiegłych wpłynął przede wszystkim koszt transportu podarowanych podkładów betonowych pochodzących z Dolnego Śląska.

Oprócz szeroko zakrojonych prac związanych z remontami budynków czy torów przeprowadziliśmy w minionym roku kilka projektów związanych z renowacją taboru. Przede wszystkim dzięki skierniewickim firmom z branży budownictwa kolejowego EL-IN i MBC Sławomir Ceroń odbył się I etap kompleksowej renowacji szwedzkiej przewoźnej podstacji trakcyjnej ASEA nakierowany na jej część prostownikową. W 2023 r. ta jednostka została kompleksowo umyta, wypiaskowano jej elementy stalowe, a następnie zabezpieczono antykorozyjnie. Przed spadkiem tempertur udało się pojazd ten też polakierować na docelowe barwy. Przeprowadzono również bardzo pieczołowitą restaurację jego wnętrza. Prace przy drugim wagonie (rozdzielni) tworzącym ten skład będą kontynuowane w 2024 r.

Jak w latach ubiegłych w miesiącach sierpień-październik realizowaliśmy ideę obozów wolontariackich wspartych z grantu Narodowego Instytutu Dziedzictwa w ramach programu Wspólnie dla dziedzictwa. Prace w ramach tego projektu zrealizowano głównie w trakcie kilku weekendowych turnusów (zorganizowano 1 obóz 4-dniowy, 6 obozów 2-dniowych oraz 2 obozy 1-dniowe) oraz kilku krótkich spotkań jednodniowych. Sześciokrotnie spotykaliśmy się na pracach związanych z poprawą estetyki terenu Parowozowni, trzykrotnie angażowaliśmy wolontariuszy do wsparcia naszych bezpłatnych Dni Otwartych w Parowozowni. W tym roku prace porządkowe skoncentrowały się przede wszystkim na zapleczu hali wachlarzowej oraz na dawnych zasiekach węglowych. Uczestnicy projektu zajęli się również właściwym zabezpieczeniem okien budynków trwale wyłączonych z eksploatacji oraz uzupełnieniem szyb w wysoko położonych oknach hali wachlarzowej, budynku administracyjno-warsztatowym oraz dawnej wieży wodnej. W ramach działań edukacyjnych umieściliśmy na terenie obiektu i wewnątrz budynków szereg elementów ułatwiających samodzielne zwiedzanie obiektu oraz wydaliśmy broszurę o nakładzie 1000 egz. Parowozownia Skierniewice dawniej i współcześnie .

Charakter dydaktyczny, ale także i podziękowania dla wolontariuszy miała październikowa wycieczka studialna dla osób uczestniczących w projekcie. Tym razem odwiedziliśmy zarówno obiekty związane z historią techniki Zagłębia Staropolskiego – oddział warszawskiego Narodowego Muzeum Techniki zlokalizowany w kompleksie zabytkowej huty w Chlewiskach oraz niezmiernie intersujące Muzeum Przyrody i Techniki, Ekomuzeum im. Jana Pazdura w Starachowicach, które ma siedzibę na terenie dawnego zakładu wielkopiecowego – jak również nowoczesne w formie przekazu Centrum Tradycji Hutnictwa w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Zrealizowany projekt w liczbach

Lp.	Opis wskaźnika wraz z informacją o sposobach jego pomiaru	Liczba
		Plan wg Umowy	Wykonanie
1.	liczba wolontariuszy biorących udział w zadaniu	25	30
2.	liczba organizatorów biorących udział w zadaniu	3	3
3.	szacunkowa liczba aktywnych uczestników wydarzeń zorganizowanych w ramach projektu	25	25
4.	szacunkowa liczba biernych odbiorców projektu	6000	8000
5.	liczba zorganizowanych wydarzeń mających na celu promocję i popularyzację wiedzy o dziedzictwie lub utrzymanie i dokumentację dziedzictwa	2	2
6.	liczba partnerów zaangażowanych w realizację zadania (w tym partnerów medialnych)	3	3
7.	liczba zabytków, przy których były prowadzone działania	1	1
8.	liczba publikacji (w tym folderów)	1	1

Łączny koszt realizacji tego zadania to 45 836,97 zł, z czego 19 836,97 zł to wkład własny PSMK.

Dzieki wsparciu Fundacji Grupy PKP uratowaliśmy polskiej produkcji wagon do przewozu ptactwa domowego. Jest on szczególne cenny dla nas, gdyż zmniejsza niekorzystny stosunek liczby pojazdów krajowej produkcji w odniesieniu do liczebności całej naszej kolekcji taboru kolejowego. Został on wykonany po 1931 r. w Fabryce Sanockiej wchodzącej w skład koncernu Zjednoczone Fabryki Maszyn i Wagonów L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper SA. Otrzymał on numer fabryczny 18990. Niestety wciąż nie udało się nam ustalić jego numeru inwentarzowego z czasów II RP. Po 1945 r. jeździł on natomiast pod numerem PKP 704 802. Ostatnim jego przeznaczaniem była funkcja Stacjonarnego Urządzenia Grzewczego, którą pełnił na grupie postojowej stacji Kraków Płaszów. Do Skierniewic dotarł komfortowo na specjalistycznym zestawie nieskopodwoziowym zawsze przychylnej tego typu akcjom firmy Panas Transport.

W 2023 r. łącznie od grantodawców i darczyńców otrzymaliśmy 259 500 zł, głównie na cele związane z rewitalizacją Parowozowni. Można powiedzieć, że w ten sposób środki z 1,5% (Urzędy Skarbowe przelały nam 54 834,90 zł) pomnożyliśmy blisko pięciokrotnie! Pamiętajmy jednak, że te wyliczenia nie obejmują kwot wydatkowanych przez sponsorów renowacji naszej przewoźnej podstacji trakcyjnej.

Tak wykorzystaliśmy w 2023 r. Państwa 1,5%

Dotacja	Wartość realizowanego projektu	Wkład własny pochodzący z 1%
Remont dachu hali wachlarzowej – świetlik nad kanałem 9 (wsparty przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Łódzkiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Fundację Najsilniejsi)	102 171,46 zł	15 671,46 zł
Remont dachu budynku administracyjno-socjalnego (wsparty przez Samorząd Województwa Łódzkiego)	120 141,53 zł	10 141,53 zł
Rewitalizacja torów nr 5-6 zlokalizowanych przed halą wachlarzową (wsparta przez Miasto Skierniewice)	51 557,70 zł	24 021,91 zł
Obozy wolontariackie (obejmujące m.in. szklenie budynków i porządkowanie Parowozowni, wsparte przez Narodowy Instytut Dziedzictwa)	45 836,97 zł	5 000,00 zł
SUMA	319 707,66 zł zł	54 834,90 zł

W 2023 r. rozbudowa ekspozycji urządzeń sterowania ruchem kolejowym (usrk) odbywała się ze środków własnych PSMK. Dzięki zimowym pracom wyburzeniowym (likwidacja wtórnie utworzonego w PRL pomieszczenia) udało się znacząco powiększyć powierzchnię części wystawowej. Umożliwiło to dodanie nowych eksponatów oraz zmianę ustawienia dotychczasowych. Przy okazji zyskaliśmy również dostęp do niezależnego wejścia do pomieszczenia ekspozycyjnego. Nie bez znaczenia było tu też stworzenie swobodnego przemieszczania się zwiedzających nawet w momentach największego zagęszczenia. Ponadto pracowaliśmy nad dwoma nastawnicami z dawnej warszawskiej „kolejówki”, przede wszystkim mechanicznej, ale również i suwakowej. Kontynuowaliśmy rozszerzenie ekspozycji o elementy związane z urządzeniami przekaźnikowymi typu PB. Do zbiorów związanych z usrk dołączył w 2023 r. system informacji pasażerskiej „Pragotron” pochodzący ze stacji Łódź Kaliska. W związku z rozwojem wzmiankowanej ekspozycji wydatkowaliśmy też kwotę 10 041,05 zł na wzmocnienie stropów pod nią.

W 2023 r. odwiedziło nas rekordowe 8318 osób, które mogły zapoznać się z historią Parowozowni, jej autentycznymi wnętrzami warsztatowymi i technologią pracy oraz częścią zgromadzonych tu eksponatów. W minionym sezonie trzykrotnie została odnotowana frekwencja dzienna ponad 1000 osób. Największy odsetek osób (38,0%) stanowili uczestnicy sobotnich Dni Otwartych. Niewiele mniejszą popularnością (33,1%) się cieszyły debiutujące w tym roku niedzielne Dni Otwarte. Trzecią pozycję zajęła Noc Muzeów (1032 osoby, 12,4%). Na sukces frekwencyjny wpłynęły przede wszystkim dwa czynniki. Po pierwsze było to wprowadzenie także niedzielnych terminów zwiedzania. Pozytywny wpływ na frekwencję miały także wydarzenia współorganizowane z PKP Cargo SA w ramach akcji Lato z parowozami.

Ponadto mieliśmy również inne wydarzenia. W czerwcu kolejny już raz gościliśmy organizowaną przez Miasto Skierniewice galę nagród Parowozy Kultury. W lipcu natomias przyszła pora na koncert w klimacie swingu i bossa novy zatytułowany Jazz w Parowozowni współorganizowany przez naszą organizację wraz ze Stowarzyszeniem Jazzowym Swing.

Nasze Stowarzyszenie wraz dwiema innymi organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz ochrony dziedzictwa postindustrialnego województwa łódzkiego, to jest Fundacją Polskich Kolei Wąskotorowych (operatorem Kolei Wąskotorowej Rogów – Rawa – Biała) oraz Klubem Miłośników Starych Tramwajów w Łodzi (opiekunem Zajezdni Muzealnej Brus i operatorem Łódzkich Linii Turystycznych), usankcjonowało dotychczasową wieloletnią współpracę podpisując w kwietniu 2023 r. porozumienie powołujące do życia inicjatywę Industrialne Łódzkie. Ideą przyświecającą powstaniu tego projektu jest wspólna spójna promocja wszystkich najciekawszych dawnych obiektów kolejowych i poprzemysłowych regionu, które są udostępniane turystom w jakiejkolwiek formie (niedoścignionym wzorcem jest tu śląski Szlak Zabytków Techniki).

W dziedzinie współpracy z innymi zagranicznymi organizacjami o podobnej do naszej specyfice rok 2023 upłynął na bardzo ożywionych kontaktach z czeskim stowarzyszeniem Chornický železniční klub (ChŽK) funkcjonującym na Morawach i specjalizującym się w ochronie historycznych urządzeń sterowania ruchem kolejowym. W mijającym roku nie ograniczała się tylko ona do wymiany wiedzy. W trakcie Kolejowej Nocy Muzeów gościliśmy czeskich kolegów wraz z ich mobilnym stoiskiem prezentującym działanie usrk w ich ojczyźnie. Koledzy zostawili nam w podarunku sprawną sygnalizację przejazdową typu AŽD-71, natomiast do Czech wyruszyły elementy, które pomogą członkom ChŽK w odbudowie nastawnicy mechanicznej pochodzenia niemieckiego. Ponadto podtrzymywaliśmy też serdeczne stosunki z kolegami z towarzystwa Eisenbahnfreunde Gera – realizującego swe działania w historycznej parowozowni zlokalizowanej w niemieckim mieście bliźniaczym Skierniewic – Gerze.

Włączylismy się też w nietypową formę promocji dawnej kolei w postaci udziału w warzeniu piwa rzemieślniczego. Kacper Groń z bloga o jakże kolejowej nazwie Piwna Zwrotnica wraz z browarem Przetwórnia Chmielu zaprosili nas do kooperacji przy powstawaniu american stoutu o nazwie Wagon. Jest to pierwsza taka współpraca, w którą zaangażowana została także organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną zabytków kolejnictwa. Co ważne, część zysków ze sprzedaży kooperacyjnego piwa, browar przeznaczył na nasze cele statutowe, w tym i kontynuację remontu wagonu-lodowni z 1912 r. służącego do przewozu tegoż zacnego trunku.

Wszystkim naszym darczyńcom oraz partnerom w imieniu Członków i Wolontariuszy PSMK oraz znajdujących się w naszej pieczy zabytków kolejnictwa jeszcze raz DZIĘKUJEMY!

Mecenasi działań PSMK w 2023 r.

. . . .
. . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .