W ostatnich tygodniach, dzięki tradycyjnej już przychylności władz spółki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., Zakład Linii Kolejowych w Krakowie, nasza kolekcja urządzeń SRK wzbogaciła się o elementy przekaźnikowych urządzeń srk typu PB pochodzące ze stacji Trzebinia. Poniżej przedstawiamy wygląd aparatury w przekaźnikowni, kiedy urządzenia jeszcze normalnie pracowały.

Poniżej zaś przedstawiamy opracowanie na ten temat przygotowane merytorycznie przez Rafała Undrę.

Trochę o systemie PB

Pragniemy zauważyć, że urządzenia tego typu charakteryzuje się wysoką funkcjonalnością, taką jak przebiegowe nastawianie zwrotnic, sekcyjne zwalnianie przebiegów, czy możliwość łatwego wybrania przebiegu wariantowego. Z tego względu system był dedykowany dla dużych stacji węzłowych, gdzie wykazuje się wysoką przepustowością. Przebiegowe nastawianie zwrotnic daje możliwość nastawienia całego przebiegu poprzez naciśnięcie tylko dwóch przycisków: początku i końca przebiegu, ew. dodatkowo przycisków wariantowych. Jest to tzw. wybranie przebiegu i możliwe jest niezależnie od tego, czy zależności pozwalają na jego nastawienie. Wybrany przebieg zostaje zmagazynowany i oczekuje na możliwość jego bezpiecznego nastawienia. Możliwe jest też wybranie przebiegu składającego się z kilku krótszych, niezależnie od liczby semaforów czy tarcz manewrowych stojących w środku głowicy, bez konieczności używania umieszczonych przy nich przycisków.

Obwody w systemie PB podzielone są na trzy grupy:

• wybierającą, związaną z automatyzacją nastawiania przebiegów;
• zależnościową, która odpowiada za bezpieczne prowadzenie ruchu;
• nastawczą, czyli obwody świateł semaforów i tarcz oraz obwody nastawcze (zwrotnicowe).

Obwody grupy zależnościowej składają się z fragmentów odpowiadających poszczególnym urządzeniom w terenie, przez co system nazywany jest też półblokowym, w skrócie PB. Opisanie działania całego systemu wykraczałoby daleko poza ramy niniejszego tekstu, ale pozwolimy sobie przytoczyć jedno z ciekawszych rozwiązań grupy zależnościowej:

Źródło: T. Mickiewicz, A. Zubkow, 1961, Przekaźnikowe urządzenia nastawcze typu półblokowego, WKiŁ, Warszawa

Przedstawiony powyżej obwód jest zbudowany geograficznie, tzn. odpowiada układowi torowemu stacji. Odpowiednio do rozmieszczenia urządzeń w terenie, są tu włączone zestyki przekaźników odpowiadających za realizację zależności, np. kontroli położenia zwrotnic (Kn+, Kn-) czy torowych poszczególnych odcinków izolowanych (JT, JZ), podobnie jak w obwodach sygnałowych w systemie E. Jednak zamiast przekaźników sygnałowych semaforów są tu włączone cewki przekaźników kontroli sekcyjnej. Jeżeli spełnione są wszystkie zależności, obwód zamyka się zgodnie z geografią przebiegu, szeregowo przez uzwojenia przekaźników KS odpowiadających poszczególnym sekcjom w drodze przebiegu. To z kolei powoduje zamknięcie, ew. utwierdzenie (w przypadku zbliżania się pociągu) poszczególnych sekcji. Osobom zainteresowanym działaniem całości systemu polecamy książkę: T. Mickiewicz, A. Zubkow, 1961, Przekaźnikowe urządzenia nastawcze typu półblokowego, WKiŁ, Warszawa.

Nieco historii

System PB trafił na sieć PKP na przełomie lat 50-tych i 60-tych XX wieku ze Związku Radzieckiego, gdzie występuje pod nazwą: marszrunto-relejnaja centralizacja. W wersji polskiej zastosowano radzieckie obwody grupy wybierającej i zależnościowej, czyli część logiczną systemu, natomiast obwody świateł, nastawcze i obwody torowe zastosowano analogiczne jak w urządzeniach przekaźnikowych typu E, które w tym czasie rozwijano w kraju. Do budowy systemu użyto przekaźników produkcji krajowej, opracowano też kilka nowych typów przekaźników, głównie RK20xxx, czyli krajowych odmian szwedzkiego przekaźnika JRK. Poniżej widzimy aparaturę grupy zależnościowej i obwodów świateł na przykładowej stacji (z lewej). Natomiast w grupie wybierającej zastosowano krajowe przekaźniki teletechniczne typu RL-2 (z prawej).

Jako pulpit nastawczy zastosowano krajowy pulpit kostkowy. Również urządzenia zewnętrzne były takie same jak dla systemu E, np. napędy zwrotnicowe JEA 29 pochodzenia szwedzkiego.

W Związku Radzieckim pierwsza wersja systemu została opracowana pod kierunkiem D.P. Kuskowa (pierwszy patent w 1946 r.) i oddana do eksploatacji w roku 1949 na st. Moskwa Kurskaja-Passażirskaja. Idea stworzenia takiego systemu była prawdopodobnie inspirowana rozwiązaniami amerykańskimi o podobnej funkcjonalności, opracowanymi w latach 30-tych. Pulpit nastawczy był podobny do amerykańskiego, stosowanego systemie Union Route. W późniejszych wersjach marszrunto-relejnej centralizacji zastosowano też część rozwiązań schematowych pochodzących z Union Route.
W tym samym czasie opracowano w ZSRR system bez przebiegowego nastawiania zwrotnic, jedynie z sekcyjnym zwalnianiem przebiegów, w którym prawdopodobnie po raz pierwszy zastosowano rozwiązanie przypominające obwód przekaźników KS z systemu PB, przy czym były to obwody oddzielne dla przebiegów pociągowych i manewrowych oraz obu kierunków jazdy, analogicznie jak obwody sygnałowe w systemie E (w systemie PB jest jeden wspólny obwód KS dla całej głowicy stacji). System ten w wersji TR-23 był budowany również w dawnej Czechosłowacji na początku lat 50-tych, gdzie właśnie w czeskiej stolicy dobiega końca jego eksploatacja na stacji Praha Smichov.

Na filmie można zauważyć, że pulpit nastawczy i przekaźniki przypominają konstrukcje amerykańskie.

Obwody zależnościowe obu rozwijanych równolegle systemów radzieckich zostały ujednolicone w pierwszej połowie lat 50-tych, w wyniku czego przybrały one już postać znaną z naszego systemu PB. W późniejszych latach opracowano nową wersję obwodów utwierdzenia i zwolnienia przebiegów, jaką znamy z polskiego CBP-83. System został też podzielony na typowe bloki łączone geograficznie i w tej wersji był powszechnie stosowany na kolejach ZSRR, jego odmiana występuje też w Czechach.

I co dalej?

Wracając natomiast do naszego eksponatu, prowadzimy obecnie prace renowacyjne, projektowe i montażowe w celu przywrócenia go do stanu czynnego.

Systemy przekaźnikowe najlepiej prezentują się w działaniu (jak większość urządzeń srk), planujemy więc uruchomienie eksponatu w powiązaniu z makietą kolejową, nad czym również aktualnie pracujemy.

HISTORYCZNE PRZEKAŹNIKOWE URZĄDZENIA STEROWANIA RUCHEM KOLEJOWYM TYPU PB TRAFIŁY DO KOLEKCJI PSMK DZIĘKI DAROWIŹNIE

Styczeń i luty dla tzw. ryczałtowców stanowią od kilku lat okres rozliczeń z fiskusem. Dlatego tradycyjnie już teraz myśląc o tych, którzy do 1 marca 2022 r. składają zeznania podatkowe, zwracamy się z prośbą o pamięć przy przekazywaniu 1% podatku.

Dlaczego warto przekazać pieniądze właśnie nam? Dlatego, że każdego roku każdy przekazany nam grosz staramy się pomnożyć ku pożytkowi dziedzictwa kultury technicznej kolejnictwa. Dzięki temu 2021 r. był dla nas dobry, bo:

• z 1% podatku uzyskaliśmy kwotę 36 258,50 zł;
• na remont kolejnej części świetlika hali wachlarzowej (kanały 7-8) 60 000 zł  przekazał nam Łódzki Wojewódzki Konserwator Zabytków, a kwotą 49 500 zł  wsparł go Samorząd Województwa Łódzkiego
• ponadto dzięki środkom od Miasta Skierniewice (20 000 zł) przeprowadziliśmy wymianę najbardziej zużytych podkładów znajdujących się w torach 9 i 10 wachlarza;
• wydłużyliśmy około 70 mb ogrodzenie teren Parowozowni od strony torów szlakowych;
• kontynuowaliśmy rozbudowę ekspozycji urządzeń telekomunikacji kolejowej oraz urządzeń sterowania ruchem kolejowym;
• pracowaliśmy przy lokomotywie spalinowej  Ls60-143, parowozach TKp 6042 i Ty23-273 oraz wagonie towarowym pochodzenia węgierskiego!

W rozpoczynającym się 2022 roku, uzyskane dzięki Państwa wsparciu środki zamierzamy przeznaczyć podobnie jak w latach ubiegłych przede wszystkim na wkłady własne do dotacji na remont obiektów Parowozowni – głównie zaś na wymianę poszycia dachów kolejnych budynków kompleksu Parowozowni oraz w miarę pozyskanych środków także kontynuację odbudowy świetlika! W zależności od możliwości finansowych i wyników konkursów na realizację zadań publicznych, w których chcemy brać udział, jesteśmy gotowi do rozpoczęcia robót przy kolejnych obiektach kompleksu Parowozowni.
Zamierzamy też kontynuować prace przy lokomotywach Ty51-1, Ty23-273, TKp 6042 i Ls60-143 oraz wystawach tematycznych dotyczących urządzeń sterowania ruchem kolejowym i telekomunikacji kolejowej.

Aby nas wesprzeć wystarczy w PIT umieścić nasz KRS 0000216091 i wnioskowaną kwotę! Za każdą, choćby najdrobniejszą kwotę w imieniu własnym, Parowozowni i stacjonujących w niej leciwych pojazdów DZIĘKUJEMY!