Prolog

Mieliśmy to na uwadze od dawna. Jubileusz 160-lecia Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej należało uczcić godnie. Że trudne czasy i jubileusz mało okrągły w porównaniu ze 150-leciem? To uczcić na miarę możliwości. Przynajmniej naszych możliwości – tak myśleliśmy.

Na początku 2005 r. zwróciliśmy się do PKP S.A. z propozycją ustalenia i przyjęcia programu tego jubileuszu. PKP S.A. – bo jest to firma gospodarująca na dawnej „wiedence” (PKP PLK) i nadal prowadząca największe przewozy na tej trasie (PKP PR, PKP Cargo). Propozycja została przyjęta i w wyniku podjętych działań narodził się majowo-czerwcowy program. PSMK (wraz z PLK) było w nim zaangażowane we wszystkich spotkaniach w Muzeum Techniki.

Całkowicie z naszej inicjatywy 14 czerwca na grobie Stanisława Wysokiego – projektanta i budowniczego linii kolejowej zostały złożone kwiaty. Natomiast 15 czerwca w Muzeum Kolejnictwa odbyła się oficjalna akademia zorganizowana staraniem Biura Promocji w Centrali PKP S.A. i Muzeum.

PSMK ma w Skierniewicach obiekt związany z DŻWW. Stara parowozownia uzupełniona – wydaje się – ciekawą kolekcją zabytkowych pojazdów szynowych jest pod baczną uwagą mieszkańców miasta. „Dni otwarte” i inne imprezy urządzane przez nas w parowozowni są chętnie odwiedzane przez skierniewiczan i ich gości, a także dostrzegane przez lokalne media. Nic dziwnego, że zależało nam, aby rocznica warszawsko-wiedeńska znalazła swoje odzwierciedlenie także w mieście nad Łupią. A czy skierniewickie obchody jubileuszu można było świętowane w 2005 r.? Tak, bo pierwszy pociąg dotarł do Skierniewic – podobnie jak pociąg inauguracyjny do Grodziska – także w 1845 r. – tyle, że trzy miesiące później. Przyjęliśmy więc, że obchody 160-lecia DŻWW w Skierniewicach będą miały miejsce dokładnie 160 lat po przyjeździe do miasta pierwszego rozkładowego pociągu.

Skierniewickie obchody trwały co prawda od 30 września do 2 października, ale kulminacja zdarzeń rocznicowych przypadła właśnie na 1 października – dzień, w którym przed 160 laty przyjechał do miasta pierwszy pociąg.

Dla PSMK obchody rozpoczęły się już we wtorek, 27 września. Tego dnia przed południem gościliśmy w Parowozowni wycieczki uczniów ze szkół skierniewickich – nr 4 i nr 9. Ponieważ pogoda dopisywała, uczniowie usadowieni na parkowych ławkach, słuchali pogadanki o starej kolei, o dzisiejszej kolei, o bezpieczeństwie w podróżach koleją, a także na przejazdach, gdzie kolej – lepiej, żeby nie spotykała się z samochodami. Lekcja na powietrzu miała swoisty klimat. Na nieodległych torach przejeżdżały pociągi i niejednokrotnie było możliwe natychmiastowe zilustrowanie przykładem przekazywanej informacji. Druga część każdej wycieczki odbywała się w hali wachlarzowej, gdzie pod opieką nauczycieli i wychowawców, a z fachową pomocą przewodników z PSMK dzieciarnia dowiadywała się o skarbach skierniewickiej szopy. W ciągu tego szkolnego dnia, według wcześniej opracowanego z nauczycielami harmonogramu, przyjęliśmy łącznie ok. 260 dzieci z klas 2-5.

W przeddzień rocznicy, 30 września zaproponowaliśmy spacer „Skierniewickie ślady „wiedenki”. Grupa zainteresowanych nie była zbyt liczna – dzień był deszczowy i zimny. Dodatkowo – piątek w godzinach południowych nie stwarzał dogodnej możliwości wycieczkowania. Ci co przyszli wysłuchali historii wszystkich skierniewickich miejsc związanych z DŻWW – posłuchali o dworcach: dawnym cesarskim i dzisiejszym, o stacjach i wieżach wodnych, o budynkach dla służby i magazynach stacyjnych, a także o pierwszej i jedynej, skierniewickiej elektrowni.

O 14.00, w sali kameralnej gościnnego Młodzieżowego Centrum Kultury w Skierniewicach zaczęła się sesja popularnonaukowa – w 160. rocznicę przyjazdu pierwszego pociągu do Skierniewic i w 90 rocznicę uruchomienia Rogowskiej Kolei Wąskotorowej. Uważaliśmy, że koniecznie trzeba przypomnieć, iż za miedzą, działa bardzo wiekowa – też obchodząca jubileusz – kolej wąskotorowa, i to podniesiona z upadku rękami takich samych pasjonatów jak my. Referat Andrzeja Tajcherta przedstawił historię i dzień dzisiejszy rogowskiej kolejki. Później nastąpiły referaty związane z „wiedenką”: Andrzej Paszke opowiedział, jak podróżowano w początkach istnienia kolei, a Paweł Mierosławski przybliżył, jakie parowozy kupowała DŻWW, jak je transportowano do Warszawy, jak były wykorzystywane przy pociągach.

Obszerny referat wygłosiła Maria Balicka. Z zebranymi podzieliła się swoją wiedzą o związkach Władysława St. Reymonta z koleją warszawsko-wiedeńską. Okazało się, że w pewnych latach noblista bywał w Skierniewicach, często choćby z racji nieodległego miejsca pracy – na odcinku drogowym Płyćwia-Rogów, że już nie wspomnimy o miłosnych tęsknotach mistrza do jednej ze skierniewiczanek. Wystąpienie wzbudziło wielkie zainteresowanie, a informacja, iż w grudniu referat ukaże się w postaci książkowej została przez słuchających przyjęta z zadowoleniem.

Jubileusz

Sobotni dzień, 1. października zafundował nam pogodę zimną i pochmurną – o takiej samej pisały gazety 160 lat wcześniej. W planie miał być uroczysty, rocznicowy pociąg parowy i festyn na terenie Parowozowni. Mając na uwadze, że w naszej imprezie najważniejsze będą dwa podmioty: „Skierniewice” i „kolej”, poprosiliśmy – Ryszarda Bogusza, prezydenta Skierniewic oraz Andrzeja Wacha, prezesa Zarządu PKP S.A. – o objęcie obchodów rocznicy honorowym patronatem. Obaj panowie przyjęli te godności.

Do przejazdu w pociągu – sponsorowanym przez PKP CARGO S.A. – zaprosiliśmy wszystkich, którzy współpracując z PSMK, wsparli finansowo przygotowanie jubileuszu. Zaprosiliśmy także organizacje, instytucje i osoby, z którymi od dawna współpracujemy i które od dawna pomagają nam w ratowaniu kolejowych zabytków. Kilkadziesiąt zaproszeń zostało również przekazanych do Życia Warszawy i Radia dla Ciebie. Kto z zainteresowanych czytelników i radiosłuchaczy pierwszy dodzwonił się do redakcji, mógł odebrać później okolicznościowy bilet na przejazd. Ze stacji Warszawa Zachodnia pociąg wyruszył prawie pełny – ponad dwustu naszych przyjaciół ruszyło do Skierniewic. Przejechać się, zobaczyć kolekcję zabytkowych pojazdów, wziąć udział w festynie. Pociąg zestawiony z pięciu wagonów z lat dwudziestych XX w. prowadził muzealny parowóz Ok22-31 z parowozowni w Wolsztynie.

Pomimo że z Warszawy wyjechał komplet podróżnych, na trasie pociąg przystanął na krótko, zabierając jeszcze jednego pasażera. Był nim prezes Zarządu PKP S.A. – Andrzej Wach, przedstawiciel kolei, która przez 160 lat, niezmiennie jest w Skierniewicach znacząco wpisując się w rozwój miasta.

Punktualnie o 10.00 na tor przy peronie 1, położonym przy pięknie odrestaurowanym skierniewickim dworcu, wjechał w obłokach pary rocznicowy pociąg. Lokomotywa gwizdała a pasażerowie machali do witających z okien wagonów.

Orkiestra miejska grająca powitalnego marsza… Peron pełen skierniewiczan… Przedstawiciele skierniewickich władz oczekujący by oficjalnie powitać podróżnych rocznicowego pociagu… Czesław Owczarek, wiceprezydent Skierniewic przywitał gości podkreślając, że kolej od 160 lat znaczyła dla miasta bardzo dużo – to był impuls rozwojowy dla grodu nad Łupią, a także – przez dziesięciolecia – miejsce pracy dla kilku pokoleń skierniewickich kolejarzy.

W odpowiedzi – prezes Wach przypomniał, że kolej, nie tylko ta „wiedeńska” była przez wiele dziesiątków lat nośnikiem postępu. Ale uwagę słuchaczy skierował także ku przyszłości: kolej – jako ekologiczny środek transportu zbiorowego ma w szerszej perspektywie pewną i stabilną przyszłość. A nadchodząca modernizacja linii Łódź – Warszawa, kolejową kartę Skierniewic pozwala oglądać z optymizmem…

Orkiestra powróciła do koncertu, a zebrani przyjezdni i witający mieli teraz okazję do oglądania stojących przy peronie historycznych wagonów i wspaniałego parowozu bijącego żarem i buchającego parą.

Po kilkunastu minutach akcja przeniosła się do Parowozowni. Na teren zabytkowego obiektu zjechał ze stacji rocznicowy pociąg. Z dworca dotarli także wszyscy goście i kibice, bowiem prawie punktualnie o 11.00 rozpoczął się festyn „Wiedenka” nad Łupią”.

Program festynu staraliśmy się skomponować tak, aby było w nim jak najwięcej akcentów kolejowych. Zatem już na wstępie, przy parującym Ok22-31 zebrały się dzieci ze skierniewickich szkół, by zbiorowo zadeklamować „Lokomotywę” Juliana Tuwima. Happening wspomagała drużyna trakcyjna sprawiając, że parowóz i syczał, i buchał parą – zupełnie jak w wierszu.

Po wykonaniu pamiątkowego zdjęcia do akcji wkroczyli funkcjonariusze Straży Ochrony Kolei. Pokazano tresurę psa służbowego. Bej, bo tak się wabił, okazał się świetnie wyszkolony. Na zakończenie sokiści zademonstrowali rzecz niezwykle ważną – pokazali jak powinno się bronić przed atakiem agresywnego zwierzęcia. Odważny ochotnik, zaproszony spośród gości został nagrodzony gorącymi brawami.

Tymczasem, po teoretycznym szkoleniu: „… to para gorąca wprawiła to w ruch” parowóz Ok22 znowu stał się głównym obiektem zainteresowania. Wciąż sapiący i buchający żarem przyciągał publiczność, szczególnie tę najmłodszą. Ponieważ można było zobaczyć miejsce pracy drużyny parowozowej i przymierzyć się do stanowiska po prawej stronie budki – stanowiska maszynisty, do pojazdu ustawiały się kolejki. Nic dziwnego, w skierniewickiej parowozowni czynnego parowozu nie widziano od lat. A właśnie teraz warto było sprawdzić opowieści dziadków i ojców jak to kiedyś, świątek czy piątek, lato czy zima służyli na tych pełnych swoistego uroku i piękna, stalowych maszynach.

Oklaskami powitała publiczność także uczestników konkursu o bezpieczeństwie na drogach „Bezpieczna jazda”. Ponieważ rzecz działa się z okazji 160 lat Drogi Żelaznej Warszawsko Wiedeńskiej organizatorzy – Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego WORD ze Skierniewic – położyli specjalny nacisk na bezpieczeństwo przy pokonywaniu przejazdów kolejowo-drogowych. Ten zabieg pozwolił tematycznie nawiązać do problematyki kolejowej, a także przyłączyć się do letniej akcji organizowanej przez fundację Krzysztofa Hołowczyca i PKP PLK S.A. – „Bezpieczny przejazd zależy także od Ciebie”.

WORD przygotował konkursy perfekcyjnie. Panowie: Wiesław Mostowski (dyrektor Ośrodka) oraz Stefan Mierzejek, Tomasz Piotrkowski i Roman Wencek propagowanie kultury ruchu drogowego zaadresowali do widzów w trzech kategoriach wiekowych – przede wszystkim do ludzi młodych. Pytania były ciekawe, czasami podchwytliwe – ale przede wszystkim uczyły, przypominały i zwracały uwagę… Nic więc dziwnego, że z konkursu korzyść mogli odnieść także widzowie siedzący przed estradą. Po kolejnych turach z ze sceny schodzili laureaci z bardzo cennymi nagrodami ufundowanymi przez WORD. A PLK dokładały słodkie co-nieco i upominki reklamowe.

W przerwie konkursów SOK przygotowała jeszcze dwa pokazy. Grupa antyterrorystów zademonstrowała pościg za „podejrzanym” samochodem i jego sprawne oraz – co najważniejsze – bezpieczne zatrzymanie i obezwładnienie „podejrzanych”. Pościg rozegrał się na placu Parowozowni (oczywiście odpowiednio zabezpieczonym), a towarzyszył mu fachowy komentarz przekazywany przez dowódcę grupy. Dodatkowo, na starannie wystrzyżonym trawniku, zainteresowani mogli jeszcze obejrzeć pokazy sztuki samoobrony i symulacje walk wręcz, a także zapoznać się z uzbrojeniem antyterrorystów – niezawodnym i nowoczesnym. Widzieliśmy to na własne oczy – rumieńce na policzkach naszych młodych widzów – to z emocji.

Jak na festyn przystało, nie zabrakło w Parowozowni występów artystycznych. Pamiętając o kolejowym leitmotiv’ie szukaliśmy wykonawców mających repertuar pasujący do tego założenia. Mówi się, że country to muzyka drogi – zarówno bitej jak i żelaznej… Country jest akceptowane przez słuchaczy w różnych grupach wiekowych… To nam pasowało. Przygotowując szczegółowy program jubileuszu pomyśleliśmy o jednym wykonawcy… i mieliśmy szczęście!

Tomasz Szwed zgodził się. Wraz z zespołem Szwedzki Stół w dwóch wejściach przedstawił piosenki, ballady i śpiewane wiersze. Piosenki były nastrojowe i refleksyjne, ale bywało, że w czasie występu pojawiały się wątki obserwacyjne – choćby wskazuje na to stwierdzenie użyte w jednej z ballad: „najgorsze co może cię spotkać niestety, to ciepłe piwo i zimne kobiety” Na widowni, nikt nie prowadził jednak eksperymentów w tym kierunku bowiem coraz większy ziąb z pewnością wpływałby na zafałszowanie wyniku badań. Dodatkowo, w czasie festynu nie wolno było korzystać z żadnych trunków. Kiedy recital dobiegał końca, przed estradą pojawiło się kilka par pląsających w takt muzyki, a już prawie na koniec Tomasz Szwed został obdarowany – nie kwiatami, ale kolejarska czapką i konduktorskimi szczypcami.

To jednak nie było wszystko na niwie artystycznej. Uczestnicy festynu „Wiedenka” nad Łupią” otrzymali jeszcze jeden muzyczny prezent. Członek PSMK, Marek Ziemniewicz, artysta operowy, na co dzień jest solistą Opery Śląskiej. Od kilku miesięcy, kiedy przyjeżdżał do Skierniewic popracować przy parowozach Marek zapowiadał, że z okazji tak wielkiego jubileuszu, jak 160 lat DŻWW, jeżeli będzie okazja, chce wystąpić przed skierniewicką publicznością – całkowicie honorowo. I właśnie 1 października przyszedł ten czas. Swój recital Marek zatytułował „śpiewająca podróż” i trzeba przyznać, że wiązanka arii operowych, operetkowych i musicalowych przenosiła w różne odległe miejsca ziemi z prędkością pędzącego ekspresu. Nas najbardziej zaintrygowała aria z kurantem z opery St. Moniuszki „Straszny Dwór” w wykonaniu na: niski baryton Marka Ziemniewicza, akompaniament fortepianowy i… gwizdawkę parowozu Ok22-31. Było kultowo.

Co jeszcze działo się na festynie? Przed halą wachlarzową można było obejrzeć ekspozycję starego taboru. Zwiedzający oglądali z bliska parowozy i wagony oraz naocznie przekonywali się, że nawet dawne pojazdy, niewielkie w porównaniu z dzisiaj eksploatowanymi, w konfrontacji z oglądającym je człowiekiem stojącym na międzytorzu, są wielkimi masami z żelaza i stali… Był jeszcze jeden element kolejowy na festynie. Rzecz przez nas sprawdzona, z której goście Parowozowni, chętnie korzystają. Z toru 63, zawsze dwa kwadranse po pełnej godzinie ruszał pociąg „Łupia Express”. Przejażdżka do rampy kolejowej przy wiadukcie i z powrotem cieszyła się tak dużym zainteresowaniem, że trzeba było zarządzić dwa dodatkowe kursy. Zestawienie ekspresu było tradycyjne: 409Da-734 i wagon Di24.

Niecodzienną atrakcją festynu była praca radiostacji krótko- i ultrakrótkofalowej. Z zabytkowego wagonu z 1910 r. przez cały czas nadawała w eter klubowa radiostacja SP7KMX skierniewickiego Klubu Radiołączności LOK. Operatorzy stacji, a były to przeważnie uczennice skierniewickich szkół pracujące pod kierunkiem Alfreda Cwenara, informowali Polskę i świat, o rocznicowych obchodach w Skierniewicach. Stacja pracowała pod specjalnym okolicznościowym znakiem 3ZOKWW. Dla partnerów stacji przygotowaliśmy okolicznościowe karty QSL – oczywiście ze skierniewickim motywem kolejowym, naszym parowozem OKl27-10. Nawiązano ponad 300 łączności w tym, najdalsze z operatorami z Nowej Zelandii, Australii i Stanów Zjednoczonych. Nam bardzo podobała się współpraca z Klubem, a przede wszystkim to, że o imprezie – szybko i bezproblemowo mogli dowiedzieć się radioamatorzy nawet na Antypodach.

Czego brakowało na rocznicowym festynie? Nasi goście zgodnie twierdzili, że odrobiny słońca, choćby zza chmury, no i może o kilka stopni wyższej – pomimo obecności parowozu – temperatury powietrza. Mówili też, że brakowało bufetu z gorącą herbatą, kawą, a może i z gorącymi kiełbaskami lub bigosem. Następnym razem na pewno pomyślimy o tym. Natomiast z zapewnieniem pogody, może być gorzej…

Przyszedł czas, kiedy festyn nad Łupią zaczął dobiegać końca. Od pewnego czasu palenisko parowozu nie było zasilane węglem. Nasi Koledzy, wraz z drużyną trakcyjną zdjęli korbowody z maszyny… Tomasz Szwed zaśpiewał ostatnią piosenkę, a pracowita 409Da wyciągnęła wolsztyński skład wraz z parowozem aż w tory stacyjne. I chyba przyszło to w samą porę, bo z coraz ciemniejszego nieba zaczął kropić mokry i przenikliwy kapuśniaczek…

***

Tylko z kronikarskiego obowiązku trzeba odnotować, że cały festyn trwał prawie 5 godzin a wzięły w nim udział 993 osoby. Tyle pamiątkowych biletów wstępu (oczywiście bezpłatnych) zostało wydanych gościom przekraczającym bramy Parowozowni. „Łupia Ekspress” zrobił 6 kursów rozkładowych i 2 dodatkowe. W każdym kursie były zajęte wszystkie miejsca w wagonie, zatem skierniewickim ekspresem przejażdżki zażyło ok. 360 osób.

Epilog

Niedziela, 2 października zgromadziła zainteresowanych w kościele św. Jakuba w Skierniewicach na wieczornej, uroczystej mszy św. w intencji kolejarzy Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. W czasie nabożeństwa wystawiona została oryginalna chorągiew DŻWW z 1907 r. a także uczestniczyły poczty sztandarowe skierniewickich szkół i kolejowych organizacji związkowych. Homilię wygłosił proboszcz parafii ks. Jan Nowak.

Po mszy św., w kruchcie kościoła została odsłonięta i poświęcona pamiątkowa tablica upamiętniająca 100. rocznicę strajku w obronie języka polskiego. Był w tym akcent związany ze skierniewickim jubileuszem „wiedenki”, bowiem strajk miał miejsce w zawodowej szkole technicznej, która była pod opieką Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, a działała na przełomie XIX i XX w. w Skierniewicach. Tablicę, na wniosek działającego przy parafii koła emerytów kolejowych, ufundował Oddział Regionalny PKP PLK S.A. w Warszawie.

A na koniec dnia znowu powróciliśmy do wydarzeń artystycznych – w barokowym wnętrzu kościoła można było posłuchać muzyki. Na finałowy koncert zaprosiliśmy zespół Umbra Culum specjalizujący się w muzyce tamtego okresu wykonywanej na rekonstrukcjach dawnych instrumentów. Czwórka młodych muzyków zaprezentowała interesujący program, który był prawdziwa ucztą dla miłośników muzyki poważnej. Koncertu słuchało pół setki osób.

* * *

Dziś, kiedy przebrzmiały echa skierniewickiego jubileuszu DŻWW warto pokusić się o chwilę refleksji. Cieszymy się, że zorganizowanie obchodów powiodło się – bo właśnie takie (liczne), sygnały docierały do nas ze wszystkich stron. Cieszymy się tym bardziej, że w trakcie przygotowywania imprezy mieliśmy przyjemność przekonać się, że kiedy zwracaliśmy się z prośbą o pomoc, nasi dotychczasowi przyjaciele nie odmawiali jej. Dzisiaj lubimy się bardziej i lepiej wiemy, że możemy na sobie polegać.

Ale organizacja dużej imprezy była także okazją do poznawania nowych partnerów, ciekawych, odpowiedzialnych i otwartych na różnorodne rodzaje współpracy. Umieli sprostać potrzebom scenariusza a jeżeli w czymś zdarzyły się niedociągnięcia z winy PSMK – nawet nam tego nie wypomnieli. Te nowe doświadczenia z pewnością będą owocować w przyszłości. Cieszymy się, że Was spotkaliśmy.

A wszystkim partnerom – i wielkim instytucjom, i osobom prywatnym – także naszym stowarzyszeniowym Kolegom – wszystkim, którzy przyczynili się do tego, żeby jubileusz 160-lecia Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej w Skierniewicach odbył się i żeby godnie przypomniał zasługi tej zacnej dla miasta kolei – tym wszystkim, dziękujemy za pomoc i współpracę.

Bardzo dziękujemy, naprawdę!

Honorowi patroni

• Andrzej Wach – Przezes Zarządu PKP S.A.
• Ryszard Bogusz – Prezydent Skierniewic

Dobrodzieje, sponsorzy, partnerzy

• PKP CARGO S.A.
• Zakłady Usługowe „Centrum Usługa” Sp. z o.o.
• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
• PKP Energetyka sp. z o.o.
• Straż Ochrony Kolei – Komenda Główna
• Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego w Skierniewicach
• Urząd Miasta Skierniewice
• Wydział Kultury, Sportu i Spraw Społecznych
• Miejski Ośrodek Kultury
• Młodzieżowe Centrum Kultury w Skierniewicach
• Klub Radiołączności SP7KMX przy LOK w Skierniewicach
• Parafia pw. św. Jakuba w Skierniewicach

Patroni medialni

• Życie Warszawy
• Świat Kolei
• Głos Skierniewic i Okolicy
• ITS
• Radio dla Ciebie
• Radio RSC