W ostatnich tygodniach zimy rozpoczęliśmy działania na rzecz udostępnienia kolejnej części kolekcji Stowarzyszenia. PSMK oprócz – najbardziej widowiskowego – taboru, zgromadziło m.in. bogaty zbiór stosowanych w kolejnictwie urządzeń łączności. Wśród zebranych zegarów, aparatów i łącznic telefonicznych jednym z ciekawszych eksponatów jest KATS. Nasz KATS czyli Kolejowa Automatyczna Telefoniczna Stacja pochodzi ze skierniewickiego węzła. Została zakupiona przez PSMK w grudniu 2006 roku ze środków podarowanych przez dwu naszych kolegów. Wtedy właśnie po pięćdziesięciu czterech latach eksploatacji urządzenia skierniewickiej KATS zostały całkowicie wymienione. Wyboru układu (stojaków) centrali dokonał kol. Rafał Undra, mając na względzie zachowanie przekroju funkcjonalności typowej węzłowej KATS układu „1000″. Chodziło o to aby centralę zmieścić w znacznie mniejszym niż dotychczas pomieszczeniu. Nasz „1000″ jest więc nieco odchudzony z najbardziej powtarzalnych elementów, zawierając obecnie, zamiast 500, „jedynie” 200 numerów abonentów wewnętrznych. Zachowano jednakże wybór translacji umożliwiających obsługę połączeń rozmaitych urządzeń – łącznic ręcznych, elementów łączności liniowej, pocztowej itp. – tak jak w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Pewne podzespoły, nie występujące w łącznicy skierniewickiej zakupiono z likwidowanych central w innych węzłach kolejowych. Jak się orientujemy, jest to obecnie jedyny zachowany do celów muzealnych tego typu obiekt.

Posiadany przez nas KATS jest systemu Strowgera w wykonaniu Siemensa – specjalnie dla kolei opracowanego w końcu lat dwudziestych układu BASA (BAhn-Selbstanschluss-Anlage). Centrale te, instalowane od lat trzydziestych na sieci DRG, w okresie wojny pojawiły się w całej okupowanej Europie, zapewniając jeden z najlepszych systemów łączności. Był to zarazem pierwszy w historii Europy automatyczny system łączności o zasięgu kontynentalnym. Dzięki swoim właściwościom, centrale te – w okresie wojny służyły także polskiemu ruchowi oporu do ścisłego i bezpiecznego określania aktualnego przebiegu linii frontu. Po prostu – wykręcając numery kierunkowe węzłów, sprawdzano, który z nich jeszcze jest czynny… System BASA po wojnie został przyjęty jako typowy dla telefonii PKP w odróżnieniu od innych sieci łączności (pocztowej, resortowych) gdzie jako normalny zastosowano układ Strowgera, produkowany w Polsce od początku lat trzydziestych na licencji angielskiej. Jeszcze dzisiaj, szczególnie starsi pracownicy kolei, telefon kolejowy czasami nazywają „bazowym”…

Skierniewicką centralę wyprodukowały w roku 1951 czeskie zakłady Tesla, które od lat dwudziestych ściśle współpracowały z wytwórniami niemieckimi, opierając się właśnie na systemie Siemensa. Mimo powojennego roku produkcji, nasz eksponat jest ścisłą kompilacją przedwojennego modelu Eb-V/34 i wojennego Eb-V/40. Posiada zresztą, zapewne z wtórnych wymian, bardzo dużo podzespołów pochodzących z okresu wojny. Szczególnie interesujące są elementy nowsze – zmodernizowane podzespoły produkowane przez przemysł krajowy jeszcze w latach siedemdziesiątych. Dzięki temu, a także dzięki troskliwej obsłudze sprawowanej przez skierniewickich pracowników kolejowej telekomunikacji ta półwiekowa centrala do ostatnich dni doskonale funkcjonowała, m.in. zapewniając pełnoautomatyczny ruch telefoniczny pomiędzy siecią kolei a nowoczesną, cyfrową łącznicą miejską TP SA.

Obecnie trwają prace nad uruchomieniem centrali do stanu czynnego. Obiekt po zakupieniu został pod fachowym okiem kol. Rafała zdemontowany, przewieziony i zmagazynowany w taki sposób, aby uchronić go przed uszkodzeniami. Stąd mamy możliwość ponownego uruchomienia tej arcyskomplikowanej maszynerii. KATS ustawiono w parterowym (z uwagi na ciężar), nie podpiwniczonym pokoju w budynku administracyjno-warsztatowym.

(pm)